Commentaire : /Il est mort le 28 ou le 29 octobre et est enterré dans le transept de l’église de Rome (Santa-Maria=in=Aracoeli).
Date d'activité:
1254-1302
Sexe:
male
Statut:
Maître
Origine et situation géographique
Lieu de naissance:
Italie (Ombrie Aquasparta).
Diocèse:
Diocèse de Todi.
Insertion relationnelle
Classe sociale d'origine.:
Noble.
Réseau familial:
Son frère est BENTIVENGA, cardinal-évêque d'Albano.
Impliqué dans une polémique ou dans un débat intellectuel:
Controverse avec Nicolaus de GHISTELE, provincial (franciscain) de France qu’il fait condamner pour ses propositions contraires à la bulle Exiit qui seminat.
Cursus
Université ou Studium:
Paris, dès 1268 au moins.
Cursus:
Maître en théologie (Paris) ca.1275.
Vie de l'individu dans un collège:
Couvent (dominicain) de Paris (Cordeliers).
Carrière ecclésiastique
Statut ecclésiastique douteux:
Prêtre.
Ecclésiastique séculier:
Cardinal-prêtre de San-Lorenzo=in=Damaso 1288-1291 ;
Cardinal-évêque de Porto=et=Santa=Rufina 1291-1302 ;
Ecclésiastique régulier:
O.F.M. frère du couvent (franciscain) de Todi depuis 1254.
Position hiérarchique occupée dans un ordre régulier:
Ministre=général des Franciscains 1287-1289.
Commentaire : /Il est élu au chapitre=général (franciscain) deMontpellier en 1287.
Fonctions ecclésiastiques auprès du Pape et pour son compte:
Pénitencier du Saint-Siège.
Carrière professionnelle
Universitaire:
Paris (Faculté de Théologie lecteur biblique 1268-1269) ;
Paris (Faculté de Théologie lecteur des Sentences 1271-1272) ;
Bologne (Lecteur 1272-1275 ?) ;
Paris (Faculté de Théologie Maître-régent (actu regens) 1275-1277?) ;
Rome (Lecteur en Curie 1279-1287) ;
Commentaire : /Il succède à John PECHAM dont il a peut-être suivi les cours à Paris.
Fonctions dans l'administration locale:
Légat en Lombardie, Vénétie et Romagne 1297-1298.
Légat en Toscane et en Romagne 1299-1300.
Représentations:
Missions diplomatiques au profit du Pape BONIFACE VIII, pour des arbitrages entre la France et l'Aragon, la France, la Flandre et l'Angleterre, pour la pacification de la Toscane et de la Lombardie.
Carrière politique et vicissitudes diverses
Position politique importante:
Principal conseiller de BONIFACE VIII ;
Commentaire : /À ce titre, il sera chargé de prêcher laCroisade contre les Colonna.
Voyage
Voyage:
Voyage (affaires ecclésiastiques) au chapitre=général de Montpellier en 1287.
Inc. "Omnis scriba doctus... Volentibus ingredi in Sacram Scripturam...".
Edition moderne:
In Quaestiones disputatae selectae quaestiones de fide et de cognitione Fratris Matthaei ab Aquasparta. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, I), Quaracchi, 1903 [reprint 1957], 3-22.
Inc. "Beatus homo quem tu erudieris... Volenti studere in aliqua scientia...".
Edition moderne:
In Quaestiones disputatae selectae quaestiones de fide et de cognitione Fratris Matthaei ab Aquasparta. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, I), Quaracchi, 1903 [reprint 1957], I
MS. Assisi, BC 132, f.1-225 et 298-309 (Lib. II) et f. 226-297 (Lib. IV) ;
MS. Todi, BC 122, f.1-160 (Lib. I Dist. 1-17 ; 20-fin).
Incipits pour le texte manuscrit:
Inc. "Nihil me judicavi scire inter vos ... In verbis istis Paulus Apostolus..." (Lib. I) ;
Inc. "Intravi in domum figuli ... Diligenter... " (Lib. II) ;
Inc. "Circa istam distinctionem primam in qua determinat... " (Lib. IV) ;
Edition moderne:
In DANIELS (A.), Quellenbeiträge und Untersuchungen zur Geschichte der Gottesbeweise im xiii Jahr, Beiträge zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters, 8 (1-2), 1909, 52-63 (Dist. 2 du Lib. I) ;
In LONGPRÉ (E.), Thomas de York et Mattieu d’Aquasparta. Textes inédits sur le problème de la création, Archives d’Histoire Doctrinale et Littéraire du Moyen Âge, I, 1926-1927, 269-308 (extraits) ;
In AMOROS (L.), La teologia come ciencia practica en la escuela franciscana en los tiempos que preceden a Escoto. Edicion de textos, Archives d’Histoire Doctrinale et Littéraire du Moyen Âge, 9, 1934, 261-303, aux p. 284-285 (Prol. Q. 7 du L. I) ;
In VANNI ROVIGHI (S.), L’Immortalità dell’anima nei maestri francescani del secolo xiii, Milan, 1936, 255-272 (Dist. 19, q. 1 du L. II) ;
In Quaestiones disputatae de incarnatione et de lapsu aliaeque selectae de Christo et de eucharistia Fratris Matthaei ab Acquasparta. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, II), Quaracchi, 1914 [reprint 1957], 244-304 (d. 21.2.1-2, d. 30.1.1-2, d. 31.2.1 du livre II), 244-304.
Inc. "Utrum dolor qui fuit in anima Christi / Utrum Christus alias fuisset mortuus...".
Edition moderne:
In Quaestiones disputatae de incarnatione et de lapsu aliaeque selectae de Christo et de eucharistia Fratris Matthaei ab Acquasparta. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, II), Quaracchi, 1914 [reprint 1957], 213-230.
Inc. "Recusant Graeci confiteri cum ecclesia Latinorum...".
Edition moderne:
In Quaestiones disputatae selectae quaestiones de fide et de cognitione Fratris Matthaei ab Aquasparta. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, I), Quaracchi, 1903 [reprint 1957],
Inc. "Vertitur apud multos in dubium et ambiguum...".
Edition moderne:
In Quaracchi, II, 211-223.
In Quaestiones disputatae de incarnatione et de lapsu aliaeque selectae de Christo et de eucharistia Fratris Matthaei ab Acquasparta. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, II), Quaracchi, 1914 [reprint 1957], 230-241.
In CLOAREC (F.), Sermo de S. Francisco, Archivum Franciscanum Historicum, 1916, IX, 226-236 ;
In PIANA (C.), Sermones de beata maria virgine (Biblioteca Franciscana Ascetica Medii Aevi, 9), Quaracchi, 1959 ;
In GAL (G.), éd., Sermones de S. Antonio, de S. Clara appendix Sermo de potestate papae Matthaei ab Aquasparta, O.F.M., (Bibliotheca Franciscana Ascetica Medii Aevi, 10), Quaracchi, 1962) ;
In BATAILLON (L.-J.), Le cardinalat vu par un futur cardinal un sermon de Matthieu d’Aquasparta, Archivum Franciscanum Historicum, 87, 1994, 129-134 (Sermo de Promotione ad Aliquam Dignitatem) ;
/Dans les Distinctiones de Eudes de CHÂTEAUROUX s.v. Relictis.
Edition moderne:
In BATAILLON (L.-J.), Un sermon de Matthieu d’Acquasparta pour la fête de saint Matthieu, dans CACCIOTTI (A.) et SELLA (P.), éd., Revirescunt chartae. Codices, documenta, textus. Miscellanea in honorem P. Caesaris Cenci OFM, Rome, 2002, 939-952 ;
/Pour P. GLORIEUX, ces questions seraient disputées à la Curie en 1281 , mais comme elles ne contiennent aucune référence à la condamnation de 1277, R. HOFFER pense qu’elles pourraient appartenir à la période bolonaise.
Manuscrits:
MS. Assisi, BC 159, f. 283-302c.
Incipits pour le texte manuscrit:
Inc. "Disputaturi de anima primo queritur utrum sit ponere aliquem spiritum ...".
Edition moderne:
In GONDRAS (A.-J.), Matthieu d’Acquasparta. Quaestiones disputatae de anima XIII, Paris, 1961.
Inc. "Quaestio est de anima separata utrum vere patiatur...".
Edition moderne:
In GAL (G.), EMMEN (E.), BRADY (I.) et PIABA (C.), éd., Quaestiones disputatae de anima separata, de anima beata, de ieiunio, de legibus Fratris, (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, XVIII), Quaracchi, 1959, 3-176.
Inc. "Quaestio est utrum creatura rationalis possit beatificari...".
Edition moderne:
In GAL (G.), EMMEN (E.), BRADY (I.) et PIABA (C.), éd., Quaestiones disputatae de anima separata, de anima beata, de ieiunio, de legibus Fratris, (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, XVIII), Quaracchi, 1959, 177-362.
/Selon R. HOFFER, les deux séries de questions De fide et De cognitione sont conçues comme une unité pour montrer comment foi et raison agissent ensemble.
Manuscrits:
MS. Assisi, BC 134 ;
MS. Firenze, B. Leopold. 164, f.43 (quest.6 ss.) ;
MS. Todi, BC 44, f. 9-36.
Incipits pour le texte manuscrit:
Inc. "Quaestio est utrum aliquid possit certitudinaliter...".
Edition moderne:
In Quaestiones disputatae selectae quaestiones de fide et de cognitione Fratris Matthaei ab Aquasparta. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, I), Quaracchi, 1903 [reprint 1957], 35-198.
In Quaestiones disputatae selectae quaestiones de fide et de cognitione Fratris Matthaei ab Aquasparta. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, I), Quaracchi, 1903 [reprint 1957], 199-406
In GAL (G.), EMMEN (E.), BRADY (I.) et PIABA (C.), éd., Quaestiones disputatae de anima separata, de anima beata, de ieiunio, de legibus Fratris, (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, XVIII), Quaracchi, 1959, 363-428.
Inc. "Utrum sit ponere aliquod primum ens quod sit causa...".
Edition moderne:
In LONGPRÉ (E.), Archives d'Histoire Littéraire et Doctrinale du Moyen Age, 1926, 293-308 (Quest. 9) ;
In GAL (G.), éd., Quaestiones disputatae de productione rerum et de providentia …, (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, XVII) Quaracchi, 1956, 3-227.
Inc. "Disputaturi de Incarnatione Domini Salvatoris...".
Edition moderne:
In Quaracchi, II, 1-176.
In Quaestiones disputatae de incarnatione et de lapsu aliaeque selectae de Christo et de eucharistia Fratris Matthaei ab Acquasparta. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, II), Quaracchi, 1914 [reprint 1957], 3-192.
In GAL (G.), éd., Quaestiones disputatae de productione rerum et de providentia …, (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, XVII), Quaracchi, 1956, 231-395.
Inc. "Eorum quae fuerunt proposita, aliqua sunt quaesita pertinentia...".
Edition moderne:
In Quaestiones disputatae de incarnatione et de lapsu aliaeque selectae de Christo et de eucharistia Fratris Matthaei ab Acquasparta. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, II), Quaracchi, 1914 [reprint 1957], 195-213 (q. 4, II, qq. 4-6, VI, q. 3), 195-213.
Inc. "Utrum sit possibile aliquem cadere a statu...".
Edition moderne:
In DOUCET (V.), éd., Quaestiones disputatae de gratia Fr. Matthaei ab Aquasparta,... ; ad finem codicum nunc primum editae cum introductione critica de magisterio et scriptis eiusdem doctoris cura P. Victorini Doucet (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, XI), Quaracchi, 1936.
Inc. "Disputaturi de legibus primo quaeremus utrum sit dare...".
Edition moderne:
In GAL (G.), EMMEN (E.), BRADY (I.) et PIABA (C.), éd., Quaestiones disputatae de anima separata, de anima beata, de ieiunio, de legibus Fratris, (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, XVIII), Quaracchi, 1959, 429-571.
In GONDRAS (A.-J.), Les quaestiones de anima VI , manuscrit de la Bibliothèque communale d'Assise n 159, attribuées à Matthieu d'Aquasparta, Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen Âge, 24, 1957, 203-352, aux pages 226-352.
/Il y développe, en présence des légats du roi de France, le thème de la plenitudo potestatis pontificale.
Manuscrits:
MS. Paris, BnF latin 15004, f.82-83 ;
MS. Uppsala, UB C 692, f. 383-388, du XVIe siècle.
Incipits pour le texte manuscrit:
Inc. "
Edition:
Ed. in DUPUY Histoire du différend... Paris 1655, 73-76.
Edition moderne:
In GAL (G.), éd., Sermones de s. Francisco, de s. Antonio et de s. Clara, (Bibliotheca Franciscana Ascetica Medii Aevi, 1, appendice) Quaracchi 1903-1957.
AMOROS (L.), La teologia come ciencia practica en la escuela franciscana en los tiempos que preceden a Escoto. Edicion de textos, Archives d’Histoire Doctrinale et Littéraire du Moyen Âge, 9, 1934, 261-303 ;
AUER (J.), Die Entwicklung der Gnadenlehre in der Hochscholastik mit besonderer Berücksichtigung des Kardinals Matthaeus von Acquasparta, (Freiburg im Breisgau, 2 vol., 1942-1951 ;
BATAILLON (L.-J.), Matthieu d’Aquasparta, lecteur de Thomas d’Aquin, Revue de sciences philosophiques et théologiques, 58, 1994, 584-586 ;
BEHA (H.M.), Matthew of Acquasparta's Theory of Cognition, Franciscan Studies, 20, 1960, 161–204 et 21, 1961, 1–79, 383–465 ;
BENSON (J.C.), Matthew of Aquasparta’s Sermons on Theology, dans JOHNSON (T.), éd., Franciscans and Preaching. Every Miracle from the Beginning of the World Came about through Words, (The Medieval Franciscans, 7) Leyde-Boston, 2012, 145-173 ;
BÉRUBÉ (C.), Henri de Gand et Mathieu d’Aquasparta interprètes de st Bonaventure, Naturaleza y gracia, XXI, 1974, 131-172 ;
BETTONI (E.), Rapporti dottrinali fra Matteo d’Aquasparta e Giovanni Duns Scoto, Studi Francescani, 40, 1943, 1113-130 ;
BETTONI (E.), L’origine dell’anima sensitiva secondo Matteo d’Aquasparta, Pier Lombardo, 5 (3-4), 1961, 8-53 et 6, 1962, 27-70 ;
BETTONI (E.), Matteo d’Acquasparta e il suo posto nella Scolastica post-tomista, dans Filosofia e Cultura in Umbria tra Medioevo e Rinascimento, Gubbio, 1966, 231-248;
BETTONI (E.), Matteo d’Aquasparta e il suo posto nellascolastica post-tomistica’, in Filosofia e cultura in Umbria tra medioevo e rinascimento, Atti del IV Convegno di Studi Umbri (Perugia, 1967), 231-248;
BONAFEDE (G.), La gnoseologia di Matteo d’Aquasparta, dans Filosofia e Cultura in Umbria tra Medioevo e Rinascimento, Gubbio, 1966, 249-269;
BONAFEDE (G.), Matthew of Aquasparta’s ‘De Productione Rerum’ and its relation to St. Thomas and St. Bonaventure, Franciscan Studies, 34, 1974, 34-73;
BOUGEROL (J.G.), Saint François dans les premiers sermons universitaires, dans GIEBEN (S.), éd., Francesco d’Assisi nella storia. Secoli XIII-XV. Atti del primo convegno per l’VIII centenario della nascità di S. Francesco (1182-1982). Roma, 29 settembre-2 ottobre 1981, Rome, 1983, 173-199 ;
BROCCHIERI (E.), La legge naturale nel pensiero di Matteo d’Aquasparta, Rovigo, 1967 ;
BRUSZEK (B.), Pierwotny stan czlowieka wedlug Mateusza z Aquasparta, Studia Franciszkánskie, 11, 2001, 73-135;
CANACCINI (F.), Matteo d’Acquasparta tra Dante e Bonifacio VIII, Rome, 2008 ;
CAPPELLETTI (L.), Creazionismo e causalità nelle ‘Quaestiones disputatae de productione rerum’ di Matteo d’Acquasparta, Schede Medievale, 44, 2006, 149-164 ;
CREMASCOLI (G.), Matteo d'Acquasparta scrittore, dans SANTI (F.) éd., Gli studi francescani dal dopoguerra ad oggi. Alla memoria di Ezio Franceschini (1906-1983) nel decimo anniversario della scomparsa. Atti del Convegno di studio Firenze 5-7 novembre 1990, Spolète, 1993, 239-255 ;
DAL PINO (F.), Il cardinale francescano Matteo d'Acquasparta uomo di fiducia e legato di Bonifacio VIII e la sua politica religiosa, dans MUSCO (A.), éd., I Francescani e la politica. Atti del Convegno internazionale di studio, Palermo 3-7 Dicembre 2002, Palerme, 2007, 271-287;
DE MATTEIS (M.C.), Iacopone, Bonifacio VIII e Matteo d'Acquasparta, dans Iacopone da Todi. Atti del XXXVII Convegno Storico Internazionale, Todi, 8 - 11 ottobre 2000, (Accademia Tudertina e del Centro di Studi sulla Spiritualità. Nova Seria, 14) Spolète, 2001, 109-126 ;
ELIZONDO (F.), Bulla Exiit qui seminat Nicolai III, Laurentianum, 4, 1963, 59-117;
EMMEN (A.), Die Glückseligkeitslehre des Matthäus von Aquasparta, Wissenschaft und Weisheit, 22, 1959, 43-59, 101-118, 174-189 ;
FIORAVANTI (G.), Le ‘Quaestiones de anima separata’ di Matteo d’Acquasparta, dans Matteo d’Acquasparta francescano, filosofo, politico. Atti del XXIX Convegno storico internazionale 1992 del Centro di studi sul Basso Medioevo - Accademia Tudertina, Todi, 11-14 ottobre 1992, Spolète, 1993, 197-215;
FIORENTINO (F.), Il modello familiare nel sermo ‘De Potestate Papae’ di Matteo d'Acquasparta, dans MUSCO (A.), éd., I Francescani e la politica. Atti del Convegno internazionale di studio, Palermo 3-7 Dicembre 2002, Palerme, 2007, 431-441 ;
FRIEDMAN (R.L.), Trinitarian Theology and Philosophical Issues, II Trinitarian texts from the Franciscan trinitarian tradition, ca.1265-1285, Cahiers de l’Institut du Moyen Age grec et latin, 73, 2002, 21-40 ;
GAMARRA (D.O.), Un caso di platonismo ed agostinismo medievale. Matteo d'Acquasparta conoscenza ed esistenza, Acta Philosophica, 9, 2000, 197-223 ;
GARFAGNINI (G.C.), Seguire Cristo nel suo vicario Iacopone e Matteo d'Acquasparta, dans Iacopone da Todi. Atti del XXXVII Convegno Storico Internazionale, Todi, 8 - 11 ottobre 2000, (Accademia Tudertina e del Centro di Studi sulla Spiritualità. Nova Seria, 14) Spolète, 2001, 149-176 ;
GONDRAS (A.-J.), Les quaestiones de anima VI , manuscrit de la Bibliothèque communale d'Assise n 159, attribuées à Matthieu d'Aquasparta, Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen Âge, 24, 1957, 203-352
GRABMANN (M.), Die philosophische und theologische Erkenntnislehre des Kardinal Matthaeus von Aquasparta. Ein Beitrag zur Geschichte des Verhältnisses zwischen Augustinismus und Aristotelismus im mittelalterlichen Denken, Vienne, 1906 ;
GRAUSO (F.), I libri di Matteo d’Acquasparta, Diss. Rome (Scuola Speciale per archivisti e bibliotecari), 2002 ;
GRAUSO (F.), La biblioteca francescana medievale di Assisi, lo scriptorium e l'attività dello studium, Thèse Lyon, 2014 ;
HAYES (Z.), The General Doctrine of Creation in the Thirteenth Century, with Special Emphasis on Matthew of Aquasparta, Munich, 1964 ;
HAYES (Z.), Matteo d’Acquasparta e il suo posto nella Scolastica post-tomistica, dans Filosofia e Cultura in Umbria tra Medioevo e Rinascimento, Gubbio, 1966, 231-248 ;
HAYES (Z.), The Plurality of Esse in Christ according to Matthew of Aquasparta, dans FRANK (W.A.) et ETZKORN (G.J.), éd., Essays Honoring Allan B.Wolter, Saint Bonaventure (New York), 1985, 131-152;
HAYES (Z.), The death of Christ in the Theology of Matthew of Aquasparta, Franciscan Studies, 56, 1998, 189-201 ;
HERDE (P.), Bonifacio VIII canonista e teologo? Dal consilium (1272-1278) alla bolla Unam sanctam (1302), in Bonifacio VIII ideologia e azione politica, Atti del Convegno internazionale…, Città del Vaticano-Roma… 2004, Rome, 2006, 17-41
HISETTE, (R.), Enquête sur les 219 articles condamnés à Paris le 7 Mars 1277, Louvain, 1977 ;
HOROWSKI (A.), Sermoni dei Francescani tra i libri dei Cavalieri teutonici di Spira Il codice Palatino Latino 467 della Biblioteca Apostolica Vaticana, dans Litterae ex quibus nomen Dei componitur, Rome, 2016, 151-187 ;
HOUSER (R.E.), Matthew of Aquasparta, dans GRACIA (J.F.) et NOONE (T.B.), éd., A Companion to Philosophy in the Middle Ages, Oxford, 2003, 423-431 ;
LONGPRÉ (E.), Thomas de York et Mattieu d’Aquasparta. Textes inédits sur le problème de la création, Archives d’Histoire Doctrinale et Littéraire du Moyen Âge, I, 1926-1927, 269-308 ;
MARCIL (G.), Sermons in Honor of St. Francis Delivered by Matthew of Aquasparta and Francis of Meyronnes, dans FRANK (W.A.) et ETZKORN (G.J.), éd., Essays Honoring Allan B.Wolter, Saint Bonaventure (New York), 1985, 153-164 ;
MARRONE (St.P.), Matthew of Aquasparta, Henry of Ghent and Augustinian Epistemology after Bonaventure, Franciscan Studies, 65, 1983, 252-290 ;
Matteo d’Acquasparta francescano, filosofo, politico. Atti del XXIX Convegno storico internazionale 1992 del Centro di studi sul Basso Medioevo - Accademia Tudertina, Todi, 11-14 ottobre 1992, Spolète, 1993 ;
MAURO (L.), Il Cosmo e la legge, Florence, 1990 ;
MAZZARELLA (P.), La dottrina dell’anima e della conoscenza in Matteo d’Acquasparta, Padoue, 1969;
MAZZARELLA (P.), La critica dell’averroismo gnoseologico in Matteo d’Acquasparta, Vichiana, 13, 1984, 107-125 ;
MENESTO (E.), La biblioteca di Matteo d’Acquasparta, dans Francesco d’Assisi. Documenti e archivi. Codici e biblioteche, Milan, 1982, 104-108;
MENESTO (E.), Matthew of A., Henry of Ghent and Augustinian epistemology after Bonaventure, Franziskanische Studien, 65, 1983, 252-290 ;
PACCHIERINI (L.), La dottrina gnoselogica di M. d'Acquasparta, Naples, 1949 ;
PEGIS (A.C.), Matthew of Aquasparta and the Cognition of Non-being, dans Scholastica Ratione Historico-Critica Instauranda, Rome, 1951, 463–480 ;
PREZIOSO (F.), L'attività del soggetto pensante nella gnoseologia di Matteo d'Acquasparta e di Ruggero Marston Antonianum,25, 1950, 259-326 ;
PRÜGL (T.), Die Bibel als Lehrbuch; zum Plan der Theologie nach mittelalterlichen Kanonauslegungen, Archa Verbi, I (2004), pp. 42-66 ;
PUTALLAZ (F.-X.), La connaissance de soi au XIIIe siècle. De Matthieu d’A. à Thierry de Freiberg, Paris 1991 ;
RITZEL (R.), I cardinali e i papi dei frati minori conventuali, Rome, 1971, 15-17 ;
SCHABEL (Ch.), PEDERSEN (F.) et FRIEDMAN (R.-L.), Matthew of Aquasparta and the Greeks, dans EMERY (K.) et al., ed., Philosophy and Theology in the Long Middle Ages A Tribute to Stephen F. Brown, Leyde-Boston, 2011, 813-854 ;
SIMONCIOLI (F.), Rilievi sui sermoni inediti di Matteo di Aquasparta dedicati a S. Francesco, a S. Antonio, a. S. Chiara, Studi francescani, 56, 1959, 148-172 ;
SIMONCIOLI (F.), Il concetto di legge in M. d'Acquasparta, Studi francescani, 56, 1959, 37-50 ;
SIMONCIOLI (F.), La mariologia del Cardinale Matteo d’Aquasparta, Divus Thomas, 65, 1962, 321-352 ;
SUAREZ-NANI (T.), RIBORDY (O.), EVANGELISTA (G.), LARDELLI (G.) et SCHULTHEISS (Ph.), éd. et trad., Les anges et le lieu, Paris, 2017 ;
TOMA (I.), Idee divine e illuminazione divina in Matteo d'Acquasparta, Studi Francescani, 100, 2003, 231-248 ;
VANNI ROVIGHI (S.), L’Immortalità dell’anima nei maestri francescani del secolo xiii, Milan, 1936, 255-272 ;
VIAN (P.), Le letture dei maestri francescani. Tre casi nel secondo Duecento, dans Libri, biblioteche e letture dei frati mendicanti (secoli XIII-XIV). Atti del XXXII Convegno… della Soc. internazionale di studi francescani, Assisi… 2004, Spolète, 2005, 53-61 ;
WEBER (P.), La liberté dans la théologie de Mathieu d’Acquasparte, Recherches de théologie ancienne et médiévale, 34, 1967, 238-254 ;
STUDIUM http//lamop-vs3.univ-paris1.fr/studium/ Rédaction, Jean-Philippe Genet, 14/11/2020.
<1a> 51497
<1b> MATTHAEUS de Acquasparta
<1c> $Matthaeus de ACQUASPARTA$
<1c> $Matteo dei BENTIVENGHI$
<1c> $Matthieu d'AQUASPARTA$
<1d> Cardinal franciscain
<1e> % -1302%
<1e> /Il est mort le 28 ou le 29 octobre et est enterré dans le transept de l’église de *Rome (Santa-Maria=in=Aracoeli).
<1f> %1254-1302%
<1k> Maître
<2a> *Italie (*Ombrie : *Aquasparta).
<2b> Diocèse de £Todi.
<3a> Noble.
<3f> Controverse avec $Nicolaus de GHISTELE, provincial (franciscain) de £France$ qu’il fait condamner pour ses propositions contraires à la bulle &Exiit qui seminat&.
<3b> Son frère est $BENTIVENGA, cardinal-évêque d'£Albano$.
<5b> *Paris, dès %1268% au moins.
<5c> Maître en théologie (*Paris) ca.%1275%.
<5e> Couvent (dominicain) de £Paris (*Cordeliers).
<6a> Prêtre.
<6b> Cardinal-prêtre de $San-Lorenzo=in=Damaso %1288-1291% ;
<6b> Cardinal-évêque de £Porto=et=Santa=Rufina %1291-1302% ;
<6d> O.F.M. : frère du couvent (franciscain) de £Todi depuis %1254%.
<6f> Ministre=général des £Franciscains %1287-1289%.
<6f> /Il est élu au chapitre=général (franciscain) de£Montpellier en %1287%.
<6i> Pénitencier du £Saint-Siège.
<7b> *Paris (Faculté de £Théologie : lecteur biblique %1268-1269%) ;
<7b> *Paris (Faculté de £Théologie : lecteur des £Sentences %1271-1272%) ;
<7b> /Il succède à $John PECHAM$ dont il a peut-être suivi les cours à *Paris.
<7k> Légat en *Lombardie, *Vénétie et *Romagne %1297-1298%.
<7k> Légat en *Toscane et en *Romagne %1299-1300%.
<7l> Missions diplomatiques au profit du $Pape BONIFACE VIII$, pour des arbitrages entre la *France et l'*Aragon, la *France, la *Flandre et l'*Angleterre, pour la pacification de la *Toscane et de la *Lombardie.
<8a> Principal conseiller de $BONIFACE VIII$ ;
<8a> /À ce titre, il sera chargé de prêcher la*Croisade contre les *Colonna.
<9> Voyage (affaires ecclésiastiques) au chapitre=général de £Montpellier en %1287%.
<18.3> Il a légué sa très riche bibliothèque en la divisant par moitié entre le couvent (franciscain) d’£Assise (San Francesco) et le couvent (franciscain) de £Todi (San Fortunato).
<19> Oeuvres écrites en latin :
<20> Auteur actif dans le domaine religieux :
<20a1> &Tractatus de excellentia Sacrae Scripturae&
<<b>> Avant %1273% à *Paris.
<<c>> MS. Assisi, BC 134 ;
<<c>> MS. Todi, BC 44, f.1-4.
<<cc>> Inc. : "Omnis scriba doctus... Volentibus ingredi in Sacram Scripturam...".
<<i>> In &Quaestiones disputatae selectae: quaestiones de fide et de cognitione Fratris Matthaei ab Aquasparta&. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, I), Quaracchi, 1903 [reprint 1957], 3-22.
<20a2> &Principium (Introitus ad sacram theologiam)&
<<b>> %1273% à *Paris.
<<c>> MS. Assisi, BC 134 ;
<<c>> MS. Assisi, BC 461 ;
<<c>> MS. Todi, BC 44, f.4-6.
<<cc>> Inc. : "Beatus homo quem tu erudieris... Volenti studere in aliqua scientia...".
<<i>> In &Quaestiones disputatae selectae: quaestiones de fide et de cognitione Fratris Matthaei ab Aquasparta&. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, I), Quaracchi, 1903 [reprint 1957], I
Introitus ad s. scripturam,, pp. 23-33 ;
<20a3> &Comment. super quattuor libros Sententiarum&
<<b>> ?%1271-1273%. à *Paris.
<<c>> MS. Assisi, BC 132, f.1-225 et 298-309 (Lib. II) et f. 226-297 (Lib. IV) ;
<<c>> MS. Todi, BC 122, f.1-160 (Lib. I : Dist. 1-17 ; 20-fin).
<<cc>> Inc. : "Nihil me judicavi scire inter vos ... In verbis istis Paulus Apostolus..." (Lib. I) ;
<<cc>> Inc. : "Intravi in domum figuli ... Diligenter... " (Lib. II) ;
<<cc>> Inc. : "Circa istam distinctionem primam in qua determinat... " (Lib. IV) ;
<<i>> In DANIELS (A.), Quellenbeiträge und Untersuchungen zur Geschichte der Gottesbeweise im xiii Jahr, &Beiträge zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters&, 8 (1-2), 1909, 52-63 (Dist. 2 du Lib. I) ;
<<i>> In LONGPRÉ (E.), Thomas de York et Mattieu d’Aquasparta. Textes inédits sur le problème de la création, &Archives d’Histoire Doctrinale et Littéraire du Moyen Âge&, I, 1926-1927, 269-308 (extraits) ;
<<i>> In AMOROS (L.), La teologia come ciencia practica en la escuela franciscana en los tiempos que preceden a Escoto. Edicion de textos, &Archives d’Histoire Doctrinale et Littéraire du Moyen Âge&, 9, 1934, 261-303, aux p. 284-285 (Prol. Q. 7 du L. I) ;
<<i>> In VANNI ROVIGHI (S.), &L’Immortalità dell’anima nei maestri francescani del secolo xiii&, Milan, 1936, 255-272 (Dist. 19, q. 1 du L. II) ;
<<i>> In &Quaestiones disputatae de incarnatione et de lapsu aliaeque selectae de Christo et de eucharistia Fratris Matthaei ab Acquasparta&. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, II), Quaracchi, 1914 [reprint 1957], 244-304 (d. 21.2.1-2, d. 30.1.1-2, d. 31.2.1 du livre II), 244-304.
<20a4> &Concordantiae super quatuor libros Sententiarum&
<<b>> ?
<<c>> MS. Braunschweig, StB.161, f.134-169 ;
<<c>> MS. Braunschweig, StB.163, f.79-103 ;
<<c>> MS. Braunschweig, StB.179 ;
<<c>> MS. Colmar, B. Consistoire 304, f. 204-268, copié en %1428% ;
<<c>> MS. München, BSB Clm 8947, f. 24-49 ;
<<c>> MS. München, UB 2° 89 ;
<<c>> MS. Stuttgart, Württ. LB HB III 1, copié en %1465%.
<<cc>> Inc. : "
<<cc>> Inc. : "Abortum procurantes quando sunt homicidae...".
<20a5> &Disputationes in aula et vesperis&
<<v>> &Quaestiones in vesperis&
<<b>> %1273% à *Paris.
<<c>> MS. Assisi, BC 134 ;
<<c>> MS. Paris, B. Arsenal 379, f. 239 ;
<<c>> MS. Todi, BC 44, f. 6-9.
<<cc>> Inc. : "Utrum dolor qui fuit in anima Christi / Utrum Christus alias fuisset mortuus...".
<<i>> In &Quaestiones disputatae de incarnatione et de lapsu aliaeque selectae de Christo et de eucharistia Fratris Matthaei ab Acquasparta&. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, II), Quaracchi, 1914 [reprint 1957], 213-230.
<<i>> In &Quaestiones Selectae&, Quaracchi, II, 194-211 ;
<<i>> In &Litt. quodl.&, 345-347.
<20a6> &De aeterna processione Spiritus Sanctus&
<<b>> ?%1273-1274% à *Paris.
<<c>> MS. Todi, BC 122, f.160-172.
<<cc>> Inc. : "Recusant Graeci confiteri cum ecclesia Latinorum...".
<<i>> In &Quaestiones disputatae selectae: quaestiones de fide et de cognitione Fratris Matthaei ab Aquasparta&. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, I), Quaracchi, 1903 [reprint 1957],
429-453.
<20a7> &Breviloquium de Trinitate&
<<b>> ?
<<c>> MS. Todi, BC 122, f.166-170.
<<cc>> Inc. : "Ad aliquam notitiam generalem de divinis habendam...".
<20a8> &Quaestio de morte Christi&
<<b>> ?
<<c>> MS. Assisi, BC 159, f.302-303a (incomplet) ;
<<c>> MS. Todi, BC 34, f.315.
<<cc>> Inc. : "Vertitur apud multos in dubium et ambiguum...".
<<i>> In Quaracchi, II, 211-223.
<<i>> In &Quaestiones disputatae de incarnatione et de lapsu aliaeque selectae de Christo et de eucharistia Fratris Matthaei ab Acquasparta&. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, II), Quaracchi, 1914 [reprint 1957], 230-241.
<20a9> &Tabula super originalia&
<<b>> ?
<<c>> MS. ?
<<cc>> Inc. : "
<20a10> &Commentarium in Psalmos 1-50&
<<b>> ?
<<c>> MS. Assisi, BC 67, f.1-269 ;
<<c>> MS. Bologna, BC A 980.
<<cc>> Inc. : "Nolite inebriari vino... In verbo proposito invitat nos...".
<20a11> &Commentarium in Apocalypsim&
<<b>> ?
<<c>> MS. Assisi, BC 51, f. 279-356 ou 121-202 ;
<<c>> MS. Assisi, BC 57, f. 69-87.
<<cc>> Inc. : "Beatus qui legit et audit... Ad commendationem doctrinae quae traditur...".
<20a12> &Commentarium in Job&
<<b>> ?
<<c>> MS. Assisi, BC 35, f. 1-285.
<<cc>> Inc. : "Haec omnia liber vitae et testamentum...".
<20a13> &Brevis Expositio Libri Ecclesiasticae&
<<b>> ?
<<c>> MS. Assisi, BC 469, f. 29-35, autographe.
<<cc>> Inc. : "
<20a14> &Postillae in Libros Psalmorum&
<<b>> ?
<<c>> MS. Assisi, BC 67, f. 1-269, autographe.
<<cc>> Inc. : "
<20a15> &Postilla in Marcum&
<<b>> ?
<<c>> MS. Todi, S.Fortunato.
<<cc>> Inc. : "
<20a16> &Commentarium in Danielem&
<<b>> ?
<<b>> /Attribution (STEGMÜLLER) incertaine selon $Bernd ROEST$.
<<c>> MS. ?
<<cc>> Inc. : "
<20a17> &Commentarium in Epistolas Pauli&
<<b>> ?
<<b>> /Attribution (STEGMÜLLER) incertaine selon $Bernd ROEST$.
<<c>> MS. ?
<<cc>> Inc. : "
<20a18> &Sermones dominicales et feriales&
<<b>> ?
<<c>> MS. Assisi, BC 460 ;
<<c>> MS. Assisi, BC 461 ;
<<c>> MS. Assisi, BC 682, f. 319ss (113 sermons) ;
<<c>> MS. Bordeaux, BM 30 ;
<<c>> MS. Erfurt, Wiss. B. Ampl. D 12 ;
<<c>> MS. Oxford, Bodl. Libr. Ashmole 757 ;
<<c>> MS.. Oxford, Merton College 237 ;
<<c>> MS. Paris, BnF lat. 10698 ;
<<c>> MS. Paris, BnF lat. 16482 ;
<<c>> MS. Todi, BC 165 ;
<<c>> MS. Torino, BN D VI 1 ;
<<c>> MS. Città=del=Vaticano, BAV Reg. lat. 16 ;
<<c>> MS. Worcester, Cath. Libr. F 5.
<<cc>> Inc. : "Non auferetur sceptrum de Juda...".
<<i>> In CLOAREC (F.), Sermo de S. Francisco, &Archivum Franciscanum Historicum&, 1916, IX, 226-236 ;
<<i>> In PIANA (C.), &Sermones de beata maria virgine& (Biblioteca Franciscana Ascetica Medii Aevi, 9), Quaracchi, 1959 ;
<<i>> In GAL (G.), éd., &Sermones de S. Antonio, de S. Clara: appendix: Sermo de potestate papae Matthaei ab Aquasparta, O.F.M.&, (Bibliotheca Franciscana Ascetica Medii Aevi, 10), Quaracchi, 1962) ;
<<i>> In BATAILLON (L.-J.), Le cardinalat vu par un futur cardinal: un sermon de Matthieu d’Aquasparta, &Archivum Franciscanum Historicum&, 87, 1994, 129-134 (&Sermo de Promotione ad Aliquam Dignitatem&) ;
<20a19> &(Sermon pour la fête de Saint Matthieu)&
<<b>> %1272-1273% ?
<r> BÉRIOU, II, 730.
<<c>> MS. Paris, BnF latin 16482, f. 198va.
<<cc>> Inc. : "
<<cc>> /Dans les &Distinctiones& de $Eudes de CHÂTEAUROUX$ s.v. Relictis.
<<i>> In BATAILLON (L.-J.), Un sermon de Matthieu d’Acquasparta pour la fête de saint Matthieu, dans CACCIOTTI (A.) et SELLA (P.), éd., &Revirescunt chartae. Codices, documenta, textus. Miscellanea in honorem P. Caesaris Cenci OFM&, Rome, 2002, 939-952 ;
<21> Auteur actif dans le champ philosophique :
<21a1> &Quaestiones Bononiae disputatae&
<<b>> ?
<<c>> MS.
<<cc>> Inc. : "
<<cc>> /Signalée dans le MS. Assisi, BC 132, f. 298.
<21a2> &De anima quaestiones 13&
<<b>> %1273-1277% à *Bologne ?
<<b>> /Pour $P. GLORIEUX$, ces questions seraient disputées à la Curie en %1281% , mais comme elles ne contiennent aucune référence à la condamnation de %1277%, $R. HOFFER$ pense qu’elles pourraient appartenir à la période bolonaise.
<<c>> MS. Assisi, BC 159, f. 283-302c.
<<cc>> Inc. : "Disputaturi de anima primo queritur utrum sit ponere aliquem spiritum ...".
<<i>> In GONDRAS (A.-J.), &Matthieu d’Acquasparta. Quaestiones disputatae de anima XIII&, Paris, 1961.
<21a3> &De anima separata quaest. 3 disputatae&
<<b>> ?%1275% (décembre) à *Paris.
<<c>> MS. Assisi, BC 134 ;
<<c>> MS. Firenze, B. Leopold. 164 ;
<<c>> MS. London, BL Burney 358, f. 69 sq. ;
<<c>> MS. Paris, B. Arsenal 457, f. 21b-27c ;
<<c>> MS. Todi, BC 44, f.75-86.
<<cc>> Inc. : "Quaestio est de anima separata ; primo utrum possit aliquod corpus...".
<21a4> &Quodlibet I&
<<b>> %1275 (décembre) à *Paris ?
<<c>> MS. Assisi, BC 134 ;
<<c>> MS. London, BL Burney 358 ;
<<c>> MS. Paris, B. Arsenal 457, f. 27c-31c ;
<<c>> MS. Todi, BC 44, f. 86-92.
<<cc>> Inc. : "Ea quae quaesita sunt ad tria possunt reduci..."
<<cc>> Inc. : "Quaestio est de cognitione animae separatae utrum anima separata acquirat...".
<21a6> &De poena animae separatae quaest. 4 disputatae&
<<b>> %1278% à *Paris ?
<<c>> MS. Assisi, BC 134 ;
<<c>> MS. London, BL Burney 358 (quest. 1) ;
<<c>> MS. Napoli, BN 7 C 47 ;
<<c>> MS. Paris, B. Arsenal 457, f.36d-39a (quest. 1) ;
<<c>> MS. Todi, BC 44, f. 100-118.
<<cc>> Inc. : "Quaestio est de anima separata utrum vere patiatur...".
<<i>> In GAL (G.), EMMEN (E.), BRADY (I.) et PIABA (C.), éd., &Quaestiones disputatae de anima separata, de anima beata, de ieiunio, de legibus Fratris&, (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, XVIII), Quaracchi, 1959, 3-176.
<21a7> &De animae beata quaest. 8 dis&
<<b>> %1278% à *Paris ?
<<c>> MS. Assisi, BC 134 ;
<<c>> MS. London, BL Burney 358 ;
<<c>> MS. Napoli, BN 7 C 47 ;
<<c>> MS. Todi, BC 44, f. 118-157.
<<cc>> Inc. : "Quaestio est utrum creatura rationalis possit beatificari...".
<<i>> In GAL (G.), EMMEN (E.), BRADY (I.) et PIABA (C.), éd., &Quaestiones disputatae de anima separata, de anima beata, de ieiunio, de legibus Fratris&, (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, XVIII), Quaracchi, 1959, 177-362.
<21a7> &De fide quaest. 8 disputatae&
<<b>> %1277-1278% à *Paris ?
<<b>> /Selon $R. HOFFER$, les deux séries de questions &De fide& et &De cognitione& sont conçues comme une unité pour montrer comment foi et raison agissent ensemble.
<<c>> MS. Assisi, BC 134 ;
<<c>> MS. Firenze, B. Leopold. 164, f.43 (quest.6 ss.) ;
<<c>> MS. Todi, BC 44, f. 9-36.
<<cc>> Inc. : "Quaestio est utrum aliquid possit certitudinaliter...".
<<i>> In &Quaestiones disputatae selectae: quaestiones de fide et de cognitione Fratris Matthaei ab Aquasparta&. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, I), Quaracchi, 1903 [reprint 1957], 35-198.
<21a8> &De cognitione quaest. 10 disputatae&
<<b>> %1277-1278% à *Paris ?
<<c>> MS. Assisi, BC 134 ;
<<c>> MS. Firenze, B. Leopold. 164 ;
<<c>> MS. London, BL Burney 358, f. 69 ;
<<c>> MS. Napoli, BN C 7 47, f. 87 ;
<<c>> MS. Paris, B. Arsenal, f.1-2 (quest.1-8) ;
<<c>> MS. Todi, BC 44, f. 36-75.
<<cc>> Inc. : "Quaestio est utrum ad cognitionem rei...".
<<i>> In &Quaestiones disputatae selectae: quaestiones de fide et de cognitione Fratris Matthaei ab Aquasparta&. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, I), Quaracchi, 1903 [reprint 1957], 199-406
<21a9> &Quaestiones disputatae de ieiunio (3)&
<<b>> %1279-1287% à la *Curie.
<<c>> MS. Assisi, BC 134 ;
<<c>> MS. Todi, BC 44, f.157-170.
<<cc>> Inc. : "Utrum afflictio vel maceratio carnis...".
<<i>> In GAL (G.), EMMEN (E.), BRADY (I.) et PIABA (C.), éd., &Quaestiones disputatae de anima separata, de anima beata, de ieiunio, de legibus Fratris&, (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, XVIII), Quaracchi, 1959, 363-428.
<21a10> &Quodlibet II, 15 q.&
<<b>> %1279-1287% à la *Curie.
<<c>> MS. Assisi, BC 134 ;
<<c>> MS. Todi, BC 44, f.170-178.
<<cc>> Inc. : "Ea quae quaesita sunt ad duo possunt reduci...".
<21a11> &De productione rerum quaest. 9 dis&
<<b>> %1279-1287% à la *Curie.
<<c>> MS. Assisi, BC 134 ;
<<c>> MS. Todi, BC 44, f. 178-195, 204-213 et 223-234.
<<cc>> Inc. : "Utrum sit ponere aliquod primum ens quod sit causa...".
<<i>> In LONGPRÉ (E.), &Archives d'Histoire Littéraire et Doctrinale du Moyen Age&, 1926, 293-308 (Quest. 9) ;
<<i>> In GAL (G.), éd., &Quaestiones disputatae de productione rerum et de providentia …&, (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, XVII) Quaracchi, 1956, 3-227.
<21a12> &Quodlibet III, 16 q.&
<<b>> %1279-1287% à la *Curie.
<<c>> MS. Assisi, BC 134 ;
<<c>> MS. Todi, BC 44, f. 195-204.
<<cc>> Inc. : "Aliqua quaerebantur pertinentia ad creatorem, aliqua ad creaturam...".
<21a13> &Quodlibet IV, 18 q.&
<<b>> ?%1287% à la *Curie.
<<c>> MS. Assisi, BC 134 ;
<<c>> MS. Todi, BC 44, f. 213-223.
<<cc>> Inc. : "Ea quae quaesita fuerunt ad quatuor posssunt reduci. Aliqua enim...".
<21a14> &De incarnatione et de lapsu quaest. 9 dis&
<<b>> %1279-1287% à la *Curie.
<<c>> MS. Assisi, BC 158, f. 236-237 (q. 9) ;
<<c>> MS. Assisi, BC 159, f. 216-240.
<<cc>> Inc. : "Disputaturi de Incarnatione Domini Salvatoris...".
<<i>> In Quaracchi, II, 1-176.
<<i>> In &Quaestiones disputatae de incarnatione et de lapsu aliaeque selectae de Christo et de eucharistia Fratris Matthaei ab Acquasparta&. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, II), Quaracchi, 1914 [reprint 1957], 3-192.
<21a15> &De providentia quaest. 6 dis&
<<b>> ?%1279-1287% à la *Curie.
<<c>> MS. Assisi, BC 134 ;
<<c>> MS. Todi, BC 44, f. 234-252 et f.260-271.
<<cc>> Inc. : "Utrum deus regat mundum providentia...".
<<i>> In GAL (G.), éd., &Quaestiones disputatae de productione rerum et de providentia …&, (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, XVII), Quaracchi, 1956, 231-395.
<21a16> &Quodlibet V, 10 q.&
<<b>> ?%1279-1287% à la *Curie.
<<c>> MS. Assisi, BC 134 ;
<<c>> MS. Todi, BC 44, f. 252-260.
<<cc>> Inc. : "Eorum quae fuerunt proposita, aliqua sunt quaesita pertinentia...".
<<i>> In &Quaestiones disputatae de incarnatione et de lapsu aliaeque selectae de Christo et de eucharistia Fratris Matthaei ab Acquasparta&. (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, II), Quaracchi, 1914 [reprint 1957], 195-213 (q. 4, II, qq. 4-6, VI, q. 3), 195-213.
<21a17> &De gratia quaest. 10 dis&
<<b>> ?%1279-1287% à la *Curie.
<<c>> MS. Todi, BC 44, f. 271-302 et f.309-315.
<<cc>> Inc. : "Utrum sit possibile aliquem cadere a statu...".
<<i>> In DOUCET (V.), éd., &Quaestiones disputatae de gratia Fr. Matthaei ab Aquasparta,... ; ad finem codicum nunc primum editae cum introductione critica de magisterio et scriptis eiusdem doctoris cura P. Victorini Doucet& (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, XI), Quaracchi, 1936.
<21a18> &Quodlibet VI, 17 q.&
<<b>> ?%1279% à la *Curie.
<<c>> MS. Assisi, BC 134 ;
<<c>> MS. Todi, BC 44, f. 302-309.
<<cc>> Inc. : "Utrum bonum addat aliquid ad ens...".
<21a19> &De legibus quaest. 6 dis&
<<b>> %1279-1287% à la *Curie.
<<c>> MS. Assisi, BC 159, f. 240-282.
<<cc>> Inc. : "Disputaturi de legibus primo quaeremus utrum sit dare...".
<<i>> In GAL (G.), EMMEN (E.), BRADY (I.) et PIABA (C.), éd., &Quaestiones disputatae de anima separata, de anima beata, de ieiunio, de legibus Fratris&, (Bibliotheca franciscana scholastica medii aevi, XVIII), Quaracchi, 1959, 429-571.
<21a20> &Quaestiones de anima 6&
<<b>> %1279-1287% à la *Curie.
<<c>> MS. Assisi, BC 159, f. 283a-302.
<<cc>> Inc. : "
<<i>> In GONDRAS (A.-J.), Les « quaestiones de anima VI », manuscrit de la Bibliothèque communale d'Assise n° 159, attribuées à Matthieu d'Aquasparta, &Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen Âge&, 24, 1957, 203-352, aux pages 226-352.
<21a21> &Quaestiones de materia, forma et privatione&
<<b>> ?
<<c>> MS. Assisi, BC 664, f. 134-141.
<<cc>> Inc. "Quaeritur super hoc quod dicit Aristoteles."
<<cc>> /L' attribution demeure douteuse.
<30> Auteur actif das le champ pratique :
<30a1> &Epistolae&
<<b>> ?
<<c>> MS. Città=del=Vaticano, Arch. Cap. S. Pietro B 36.
<60> Auteur actif dans le champ politique :
<60a1> &De potentia papae ac primatu Ecclesiae Romanae&
<<b>> ?
<<c>> MS.
<<cc>> Inc. : "
<60a2> &(Déclaration pour $BONIFACE VIII$ contre la famille £Colonna)&
<<b>> %1297% (juillet).
<<c>> MS.
<<cc>> Inc. : "Miserabilis divina Gerardus Sabinensis... Humilis doctrina magistri...".
<<i>> In DENIFLE (H.), &Archiv.&, V, 524-529.
<60a3> &(Sermon pour la canonisation de $Saint LOUIS$)&
<<b>> %1297% (11 juillet), à *Orvieto.
<<c>> MS.
<<cc>> Inc. : "
<60a4> &(Lettres à $JAIME II, roi d'£Aragon$)&
<<b>> %1298%.
<<c>> MS.
<<cc>> Inc. : "
<<i>> In FINKE (H.), &Acta Aragoniensia&, I, 50, 52, 96.
<60a5> &(Lettre à $CHARLES II, roi de £Naples$)&
<<b>> %1299%.
<<c>> MS.
<<cc>> Inc. : "
<<i>> In FINKE (H.), &Acta Aragoniensia&, I, 59.
<60a6> &(Sermon prononcé pour l’ouverture de l’année jubilaire)&
<60a7> &(Réponse à la lettre de la noblesse française)&
<<b>> %1302%.
<<c>> MS.
<<cc>> Inc. : "
<<d>> Ed. in DUPUY &Histoire du différend...& *Paris %1655%, 71-72.
<60a8> &Sermo de potestate papae&
<<b>> %1302% (24 juin) à *Anagni.
<<b>> /Il y développe, en présence des légats du roi de £France, le thème de la plenitudo potestatis pontificale.
<<c>> MS. Paris, BnF latin 15004, f.82-83 ;
<<c>> MS. Uppsala, UB C 692, f. 383-388, du XVIe siècle.
<<cc>> Inc. : "
<<d>> Ed. in DUPUY &Histoire du différend...& *Paris %1655%, 73-76.
<<i>> In GAL (G.), éd., &Sermones de s. Francisco, de s. Antonio et de s. Clara&, (Bibliotheca Franciscana Ascetica Medii Aevi, 1, appendice) Quaracchi 1903-1957.
C BIBLIOGRAPHIE
C BIBLIOGRAPHIE
<99a> GLORIEUX MA: 304
<99a> GLORIEUX MT: 318
<99a> GRATIEN:
<99a> SBARALEA &Suppl.& II, 227-228 ;
<99a> DBI: (Giulia BARONE) ;
<99a> D. Spir. (A.J. GONDRAS) ;
<99a> DTC: X 375-389 (E. LONGPRÉ) ;
<99a> STEGMÜLLER III. n° 5498-5518 ;
<99a> SCHNEYER &Serm.&: IV, 149-167 ;
<99b> AMOROS (L.), La teologia come ciencia practica en la escuela franciscana en los tiempos que preceden a Escoto. Edicion de textos, &Archives d’Histoire Doctrinale et Littéraire du Moyen Âge&, 9, 1934, 261-303 ;
<99b> AUER (J.), &Die Entwicklung der Gnadenlehre in der Hochscholastik mit besonderer Berücksichtigung des Kardinals Matthaeus von Acquasparta&, (Freiburg im Breisgau, 2 vol., 1942-1951 ;
<99b> BATAILLON (L.-J.), Matthieu d’Aquasparta, lecteur de Thomas d’Aquin, &Revue de sciences philosophiques et théologiques&, 58, 1994, 584-586 ;
<99b> BEHA (H.M.), Matthew of Acquasparta's Theory of Cognition, &Franciscan Studies&, 20, 1960, 161–204 et 21, 1961, 1–79, 383–465 ;
<99b> BENSON (J.C.), Matthew of Aquasparta’s Sermons on Theology, dans JOHNSON (T.), éd., &Franciscans and Preaching. Every Miracle from the Beginning of the World Came about through Words&, (The Medieval Franciscans, 7) Leyde-Boston, 2012, 145-173 ;
<99b> BÉRUBÉ (C.), Henri de Gand et Mathieu d’Aquasparta interprètes de st Bonaventure, &Naturaleza y gracia&, XXI, 1974, 131-172 ;
<99b> BETTONI (E.), Rapporti dottrinali fra Matteo d’Aquasparta e Giovanni Duns Scoto, &Studi Francescani&, 40, 1943, 1113-130 ;
<99b> BETTONI (E.), L’origine dell’anima sensitiva secondo Matteo d’Aquasparta, &Pier Lombardo&, 5 (3-4), 1961, 8-53 et 6, 1962, 27-70 ;
<99b> BETTONI (E.), Matteo d’Acquasparta e il suo posto nella Scolastica post-tomista, dans &Filosofia e Cultura in Umbria tra Medioevo e Rinascimento&, Gubbio, 1966, 231-248;
<99b> BETTONI (E.), Matteo d’Aquasparta e il suo posto nellascolastica post-tomistica’, in: Filosofia e cultura in Umbria tra medioevo e rinascimento, Atti del IV Convegno di Studi Umbri (Perugia, 1967), 231-248;
<99b> BONAFEDE (G.), La gnoseologia di Matteo d’Aquasparta, dans &Filosofia e Cultura in Umbria tra Medioevo e Rinascimento&, Gubbio, 1966, 249-269;
<99b> BONAFEDE (G.), Matthew of Aquasparta’s ‘De Productione Rerum’ and its relation to St. Thomas and St. Bonaventure, &Franciscan Studies&, 34, 1974, 34-73;
<99b> BOUGEROL (J.G.), Saint François dans les premiers sermons universitaires, dans GIEBEN (S.), éd., &Francesco d’Assisi nella storia. Secoli XIII-XV. Atti del primo convegno per l’VIII centenario della nascità di S. Francesco (1182-1982). Roma, 29 settembre-2 ottobre 1981&, Rome, 1983, 173-199 ;
<99b> BROCCHIERI (E.), &La legge naturale nel pensiero di Matteo d’Aquasparta&, Rovigo, 1967 ;
<99b> BRUSZEK (B.), Pierwotny stan czlowieka wedlug Mateusza z Aquasparta, &Studia Franciszkánskie&, 11, 2001, 73-135;
<99b> CANACCINI (F.), &Matteo d’Acquasparta tra Dante e Bonifacio VIII&, Rome, 2008 ;
<99b> CAPPELLETTI (L.), Creazionismo e causalità nelle ‘Quaestiones disputatae de productione rerum’ di Matteo d’Acquasparta, &Schede Medievale&, 44, 2006, 149-164 ;
<99b> CREMASCOLI (G.), Matteo d'Acquasparta scrittore, dans SANTI (F.) éd., &Gli studi francescani dal dopoguerra ad oggi. Alla memoria di Ezio Franceschini (1906-1983) nel decimo anniversario della scomparsa. Atti del Convegno di studio Firenze 5-7 novembre 1990&, Spolète, 1993, 239-255 ;
<99b> DAL PINO (F.), Il cardinale francescano Matteo d'Acquasparta uomo di fiducia e legato di Bonifacio VIII e la sua politica religiosa, dans MUSCO (A.), éd., &I Francescani e la politica. Atti del Convegno internazionale di studio, Palermo 3-7 Dicembre 2002&, Palerme, 2007, 271-287;
<99b> DE MATTEIS (M.C.), Iacopone, Bonifacio VIII e Matteo d'Acquasparta, dans &Iacopone da Todi. Atti del XXXVII Convegno Storico Internazionale, Todi, 8 - 11 ottobre 2000&, (Accademia Tudertina e del Centro di Studi sulla Spiritualità. Nova Seria, 14) Spolète, 2001, 109-126 ;
<99b> ELIZONDO (F.), Bulla «Exiit qui seminat» Nicolai III, &Laurentianum&, 4, 1963, 59-117;
<99b> EMMEN (A.), Die Glückseligkeitslehre des Matthäus von Aquasparta, &Wissenschaft und Weisheit&, 22, 1959, 43-59, 101-118, 174-189 ;
<99b> FIORAVANTI (G.), Le ‘Quaestiones de anima separata’ di Matteo d’Acquasparta, dans &Matteo d’Acquasparta francescano, filosofo, politico. Atti del XXIX Convegno storico internazionale 1992 del Centro di studi sul Basso Medioevo - Accademia Tudertina, Todi, 11-14 ottobre 1992&, Spolète, 1993, 197-215;
<99b> FIORENTINO (F.), Il modello familiare nel sermo ‘De Potestate Papae’ di Matteo d'Acquasparta, dans MUSCO (A.), éd., &I Francescani e la politica. Atti del Convegno internazionale di studio, Palermo 3-7 Dicembre 2002&, Palerme, 2007, 431-441 ;
<99b> FRIEDMAN (R.L.), Trinitarian Theology and Philosophical Issues, II: Trinitarian texts from the Franciscan trinitarian tradition, ca.1265-1285, &Cahiers de l’Institut du Moyen Age grec et latin&, 73, 2002, 21-40 ;
<99b> GAMARRA (D.O.), Un caso di platonismo ed agostinismo medievale. Matteo d'Acquasparta: conoscenza ed esistenza, &Acta Philosophica&, 9, 2000, 197-223 ;
<99b> GARFAGNINI (G.C.), Seguire Cristo nel suo vicario: Iacopone e Matteo d'Acquasparta, dans &Iacopone da Todi. Atti del XXXVII Convegno Storico Internazionale, Todi, 8 - 11 ottobre 2000&, (Accademia Tudertina e del Centro di Studi sulla Spiritualità. Nova Seria, 14) Spolète, 2001, 149-176 ;
<99b> GONDRAS (A.-J.), Les « quaestiones de anima VI », manuscrit de la Bibliothèque communale d'Assise n° 159, attribuées à Matthieu d'Aquasparta, &Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen Âge&, 24, 1957, 203-352
<99b> GRABMANN (M.), &Die philosophische und theologische Erkenntnislehre des Kardinal Matthaeus von Aquasparta. Ein Beitrag zur Geschichte des Verhältnisses zwischen Augustinismus und Aristotelismus im mittelalterlichen Denken&, Vienne, 1906 ;
<99b> GRAUSO (F.), &I libri di Matteo d’Acquasparta&, Diss. Rome (Scuola Speciale per archivisti e bibliotecari), 2002 ;
<99b> GRAUSO (F.), &La biblioteca francescana medievale di Assisi, lo scriptorium e l'attività dello studium&, Thèse Lyon, 2014 ;
<99b> HAYES (Z.), &The General Doctrine of Creation in the Thirteenth Century, with Special Emphasis on Matthew of Aquasparta&, Munich, 1964 ;
<99b> HAYES (Z.), Matteo d’Acquasparta e il suo posto nella Scolastica post-tomistica, dans &Filosofia e Cultura in Umbria tra Medioevo e Rinascimento&, Gubbio, 1966, 231-248 ;
<99b> HAYES (Z.), The Plurality of Esse in Christ according to Matthew of Aquasparta, dans FRANK (W.A.) et ETZKORN (G.J.), éd., &Essays Honoring Allan B.Wolter&, Saint Bonaventure (New York), 1985, 131-152;
<99b> HAYES (Z.), The death of Christ in the Theology of Matthew of Aquasparta, &Franciscan Studies&, 56, 1998, 189-201 ;
<99b> HERDE (P.), Bonifacio VIII canonista e teologo? Dal «consilium» (1272-1278) alla bolla «Unam sanctam» (1302), in &Bonifacio VIII: ideologia e azione politica, Atti del Convegno internazionale…, Città del Vaticano-Roma… 2004&, Rome, 2006, 17-41 :
<99b> HISETTE, (R.), &Enquête sur les 219 articles condamnés à Paris le 7 Mars 1277&, Louvain, 1977 ;
<99b> HOROWSKI (A.), Sermoni dei Francescani tra i libri dei Cavalieri teutonici di Spira: Il codice Palatino Latino 467 della Biblioteca Apostolica Vaticana, dans &Litterae ex quibus nomen Dei componitur&, Rome, 2016, 151-187 ;
<99b> HOUSER (R.E.), Matthew of Aquasparta, dans GRACIA (J.F.) et NOONE (T.B.), éd., &A Companion to Philosophy in the Middle Ages&, Oxford, 2003, 423-431 ;
<99b> LONGPRÉ (E.), Thomas de York et Mattieu d’Aquasparta. Textes inédits sur le problème de la création, &Archives d’Histoire Doctrinale et Littéraire du Moyen Âge&, I, 1926-1927, 269-308 ;
<99b> MARCIL (G.), Sermons in Honor of St. Francis Delivered by Matthew of Aquasparta and Francis of Meyronnes, dans FRANK (W.A.) et ETZKORN (G.J.), éd., &Essays Honoring Allan B.Wolter&, Saint Bonaventure (New York), 1985, 153-164 ;
<99b> MARRONE (St.P.), Matthew of Aquasparta, Henry of Ghent and Augustinian Epistemology after Bonaventure, &Franciscan Studies&, 65, 1983, 252-290 ;
<99b> &Matteo d’Acquasparta francescano, filosofo, politico. Atti del XXIX Convegno storico internazionale 1992 del Centro di studi sul Basso Medioevo - Accademia Tudertina, Todi, 11-14 ottobre 1992&, Spolète, 1993 ;
<99b> MAURO (L.), &Il Cosmo e la legge&, Florence, 1990 ;
<99b> MAZZARELLA (P.), &La dottrina dell’anima e della conoscenza in Matteo d’Acquasparta&, Padoue, 1969;
<99b> MAZZARELLA (P.), La critica dell’averroismo gnoseologico in Matteo d’Acquasparta, &Vichiana&, 13, 1984, 107-125 ;
<99b> MENESTO (E.), La biblioteca di Matteo d’Acquasparta, dans &Francesco d’Assisi. Documenti e archivi. Codici e biblioteche&, Milan, 1982, 104-108;
<99b> MENESTO (E.), Matthew of A., Henry of Ghent and Augustinian epistemology after Bonaventure, &Franziskanische Studien&, 65, 1983, 252-290 ;
<99b> PACCHIERINI (L.), &La dottrina gnoselogica di M. d'Acquasparta&, Naples, 1949 ;
<99b> PEGIS (A.C.), Matthew of Aquasparta and the Cognition of Non-being, dans &Scholastica Ratione Historico-Critica Instauranda&, Rome, 1951, 463–480 ;
<99b> PREZIOSO (F.), L'attività del soggetto pensante nella gnoseologia di Matteo d'Acquasparta e di Ruggero Marston &Antonianum&,25, 1950, 259-326 ;
<99b> PRÜGL (T.), Die Bibel als Lehrbuch; zum «Plan» der Theologie nach mittelalterlichen Kanonauslegungen, &Archa Verbi&, I (2004), pp. 42-66 ;
<99b> PUTALLAZ (F.-X.), &La connaissance de soi au XIIIe siècle. De Matthieu d’A. à Thierry de Freiberg&, Paris 1991 ;
<99b> RITZEL (R.), &I cardinali e i papi dei frati minori conventuali&, Rome, 1971, 15-17 ;
<99b> SCHABEL (Ch.), PEDERSEN (F.) et FRIEDMAN (R.-L.), Matthew of Aquasparta and the Greeks, dans EMERY (K.) et al., ed., &Philosophy and Theology in the Long Middle Ages: A Tribute to Stephen F. Brown&, Leyde-Boston, 2011, 813-854 ;
<99b> SIMONCIOLI (F.), Rilievi sui sermoni inediti di Matteo di Aquasparta dedicati a S. Francesco, a S. Antonio, a. S. Chiara, &Studi francescani&, 56, 1959, 148-172 ;
<99b> SIMONCIOLI (F.), Il concetto di legge in M. d'Acquasparta, &Studi francescani&, 56, 1959, 37-50 ;
<99b> SIMONCIOLI (F.), La mariologia del Cardinale Matteo d’Aquasparta, &Divus Thomas&, 65, 1962, 321-352 ;
<99b> SUAREZ-NANI (T.), RIBORDY (O.), EVANGELISTA (G.), LARDELLI (G.) et SCHULTHEISS (Ph.), éd. et trad., &Les anges et le lieu&, Paris, 2017 ;
<99b> TOMA (I.), Idee divine e illuminazione divina in Matteo d'Acquasparta, &Studi Francescani&, 100, 2003, 231-248 ;
<99b> VANNI ROVIGHI (S.), &L’Immortalità dell’anima nei maestri francescani del secolo xiii&, Milan, 1936, 255-272 ;
<99b> VIAN (P.), Le letture dei maestri francescani. Tre casi nel secondo Duecento, dans &Libri, biblioteche e letture dei frati mendicanti (secoli XIII-XIV). Atti del XXXII Convegno… della Soc. internazionale di studi francescani, Assisi… 2004&, Spolète, 2005, 53-61 ;
<99b> WEBER (P.), La liberté dans la théologie de Mathieu d’Acquasparte, &Recherches de théologie ancienne et médiévale&, 34, 1967, 238-254 ;